E pafund, kuptimplotë, e pakufizuar dhe pa censurë është bota artistike e “Autostrada Biennale”. Veprat që bart edhe këtë edicion janë të guximshme, unike, përplot mesazhe. Nuk mungon poetika e interaktiviteti. Por theksi qendror bie tek aktivizimi i monumenteve historike të Prizrenit. Veprat moderne strehohen në hapësirat që bartin identitetin e vendit dhe ky kombinim bën që bashkëkohorja e tradicionalja të jenë në dialog. Ngjashëm si edicionin e kaluar ku dëshmia se “Të gjitha imazhet do të zhduken një ditë”, vizitorëve të bienales u erdhi para sysh me zhdukjen e veprës bashkë me shembjen e objektit ku qe vendosur, sërish zhdukja e imazheve është një prej çështjeve të edicionit. Kujtimet e edicionit të kaluar janë bartur edhe në të pestin me radhë, sivjet që ngërthen vepra mbresëlënëse, tejet të veçanta. Janë tri ditët e para të Bienales ku merr hov shpalosja e veprave. Fjalimi hapës e “preu shiritin” e kësaj maratone dhe kufijtë e hapësirës së brendshme dhe asaj të jashtme janë vija e startit. Gjithçka ka buruar prej aty për dy vjet dhe është shpërndarë jo vetëm në atë që dikur ishte kamp ushtarak, por edhe në gjithë qytetin historik të Prizrenit. Jo veç Bienalja si organizim bartës qendror, por zellin e “Autostrada Hangar” si organizatë, e dëshmon vetë hapësira ku vepron. Veprimtaria e tyre nis që nga transformimi i hangarëve në hapësirat e thjeshta, por tejet të këndshme e të rehatshme. Sukseset ngjajnë të jenë rezultate të harmonisë e mbështetjes dhe kjo reflekton te detaji i thjeshtë: bashkëthemeluesit e “    Autostradës...” bartin kostumet e punuara nga ekipi i sektorit të tekstilit. Qyteti si galeri Me krejt ekspozitat e shpërndara, “Autostrada Biennale” është galeri më vete. I gjithë Prizreni është hapësira ku zë vend. Qyteti jugor i Kosovës ka potencialin të tërheqë vizitorë nga gjithë vendi e Evropa, artistë të skenave botërore e të frymëzojë e të tërheqë edhe publikun e rëndomtë. Të premten, të parët që panë veprat qenë profesionistët e fushës në një organizim më intim, e të shtunën gjatë gjithë ditës, dyert u hapën për të gjithë dhe të tilla qëndrojnë deri më 5 tetor kur mbyllet edicioni i pestë që sivjet mbahet nën temën “Rrymat që Shpalosen: Pulsi i Kohës”, kuruar nga Erzen Shkololli. Shkololli, artist e kurator i skenave të rëndësishme të artit ndërkombëtarisht, thotë se tema e sivjetme i fton artistët të reflektojnë mbi kohën si përvojë personale dhe kolektive. “Veprat janë zhvilluar pas një procesi kërkimor në Prizren dhe lidhen ngushtë me historinë, arkitekturën dhe tensionet e hapësirës. Çdo ndërhyrje është një përgjigje ndaj vendit dhe momentit – nga instalacionet që lidhen me trupin e artistit, te vizatime që përballin me kujtesën dhe identitetin. Ato nuk janë vetëm ekspozime, por pjesë të një rrëfimi që zhvillohet brenda qytetit”, thotë ai. Duke theksuar se ngjarja për të parën herë është kuruar nga një kurator vendor, është shprehur se edicioni nuk synon spektaklin, por anën përmbajtjesore. “Këtë edicion e bën të veçantë fakti se është konceptuar nga brenda — për herë të parë nga një kurator nga Kosova — me një ndjeshmëri të thellë ndaj kontekstit lokal. Kemi zgjeruar Bienalen në tri hangarë të rinj në ITP Prizren dhe kemi aktivizuar hapësira historike në qytet, duke krijuar një marrëdhënie të gjallë midis artit, arkitekturës dhe komunitetit. Përvoja ime në projekte të mëparshme na ka ndihmuar ta ndërtojmë një format që nuk sillet rreth spektaklit, por rreth procesit, përkatësisë dhe dialogut”, shton ai. Jo pak përmbajtjesore janë veprat e shpalosura në mega-galerinë e “Autostradës...”. Në Shtëpinë e Shani Efendiut, në zemër të qytetit, janë veprat e artistit prizrenas, Simon Shiroka. Tejet unike, ato sjellin traditën e qytetit me veprat e punuara me artizanatet që janë si identitet i qytetit. Qasja e artistit ndërthur bashkëkohoren me tradicionalen. Aty janë edhe skulpturat e skicat tejet unike. Në të njëjtën hapësirë, dialogojnë veprat e një tjetër artisti. Dimensionet e këtyre veprave janë si kontrast me ato që gjenden në njërin prej hangarëve në ITP. Pikturat bashkëkohore sikur hijezohen nga rrethanat. Sipas kuratorit, ato “vazhdojnë eksplorimin e tij të kujtesës, traumës dhe nënvetëdijes”. Testimi i vdekjes Tjetër kapitull i shpalosjes artistike është edhe vepra e artistit sllovak Robert Gabris. Veprat e tij unike njihen për eksplorimin e momenteve para vdekjes.  E tillë është “The garden of catastrophy” që zbërthen idenë e ekzistencës dhe vdekjes. Një kat më poshtë janë qeramikat e Anita Muçollit që shfaqin kujtimet e fëmijërisë. Ato të Blerta Hashanit, sipas konceptit kuratorial, “përqasin përfytyrimet ekspresive të kafshëve dhe peizazhet në forma abstrakte e intuitive, duke zhvilluar një gjuhë poetike pamore që flet për kompleksitetet e vendit, përkatësisë dhe realiteteve në ndryshim të botës rurale”. Veprat me figuracione e abstraksione të Alije Vokshit janë po në këtë hapësirë që është restauruar nga “Autostrada Biennale” së bashku me Komunën e Prizrenit dhe “Allianz Foundation”. “Është Shtëpia e Shani Efendiut ku ne si ‘Autostrada Biennale’ e kemi bërë një renovim të hapësirës dhe jemi shumë të lumtur që këtë hapësirë do t’ia lëmë komunitetin në një gjendje jashtëzakonisht të mirë, sidomos si një hapësirë ekspozuese dhe për aktivitete të tjera kulturore”, tregon bashkëthemeluesja e “Autostradës...”, Vatra Abrashi, duke theksuar hapësirat e tjera në të cilat është zgjeruar ngjarja e madje me të edhe janë rijetësuar. “Në anën tjetër është zona historike ku kemi Hamamin e Gazi Mehmet Pashës si hapësirë ekspozuese, është shtëpia e familjes Dorambarit, e sapo restauruar dhe e cila për të parën herë hapet për publik”, shton ajo. E Shtëpia e Familjes Dorambari strehon një vepër tejet unike. “Beiti” e  Laurent Mareschal ka në qendër shtëpinë, ndonëse ajo projekton veç një segment të interieritet të saj. Por i kthen ndjesinë e jetesës së shtëpisë së sapo restauruar. Mozaiku me erëza shumëngjyrëshe formëson “tapete” në dy dhomat e katit të sipërm. Vepra e punuar në vitin 2011, qe shfaqur në Prishtinë një vit më pas. Erëza si piperi i bardhë, xhenxhefili pluhur dhe jo vetëm, janë materiet prej të cilave merr formë vepra komplekse e artistit francez. “Të gjitha këto bashkë vijnë nga Jerusalemi ku kam jetuar për më shumë se një vit ndërsa në Izrael dhe Palestinë jetoj për tre vjet. Erëza vijnë prej atje. Vepra do të thotë ‘shtëpia ime’, një shtëpi shumë fragjile, sikur krahu i një fluture që mund të kolapsojë brenda sekondës”, shpjegon Mareschal duke e konsideruar po kaq fragjile edhe shtëpinë, jo si objekt, por si diçka shpirtërore. “Kështu është edhe shtëpia që e ndajnë dy persona sepse nganjëherë mund të ketë edhe shumë konflikte. Ka diçka që më kujton që kjo shtëpi mund të jetë edhe një vend paqësor edhe pas gjithë asaj masakre dhe lufte. Thjesht është një mesazh shprese me gjithë këtë”, vazhdon artisti. Aroma e erëzave, sipas tij jep idenë se aty po gatuan dikush ushqim. E procesin e punës e ka konsideruar të mrekullueshëm. “Ishte e mrekullueshme të punoja me gjithë ekipin organizativ të ‘Autostrada Biennale’, bënë punë të mrekullueshme dhe më ftuan muaj më parë, në tetor, ku zbulova këtë shtëpi të bukur e cila veçse është restauruar. Besoj se ishte ide e bukur që kjo vepër të zinte vend këtu sepse siç shihni, ngjyrat shkojnë mirë me dyshemenë dhe duket se ka qenë gjithmonë këtu, se gjithmonë ka qenë pjesë e kësaj shtëpie. Aroma e bën këtë shtëpi të ndihet shumë e gjallë, sikur duke qenë dikush duke gatuar ushqim këtu”, thotë ai. E vepra e shtruar në dysheme, ngjan në tepihët tradicionalë shumëngjyrësh. Sipas artistit, ajo përshtatet me kulturën e Prizrenit. Thotë se punimi i veprës ishte paksa kompleks për shkak të vapës e të aromës së rëndë të erëzave. “Ishte 35 gradë këtu dhe po teshtinim gjatë gjithë kohës sikur të ishte dimër për shkak të piperit, madje edhe qanim për shkak të vapës dhe aromës. Piperi i bardhë dhe xhenxhefili janë aroma shumë të forta”, shpjegon Mareschal. Të shtunën kur vepra qe e hapur edhe për publikun, ka pritur reagime të ndryshme. “Disa prej tyre u larguan nga vepra, pasi ka erë, sjell kujtime emocionuese, mund të të kujtojë në diçka që ke ngrënë, apo në ndonjë udhëtim. Mendoj se  ka prekur publikun. Mund të shohësh se është bërë me erëza dhe mund të fshihet lehtë, kjo i bën njerëzit të shmangen sepse e dinë se nuk do të zgjasë”, tregon artisti. Korniza të zbrazëta e të përlyera vijnë me veprën “Tears” nga artisti “Small but dangerous”. Lloj skulpturash minimaliste janë vendosur nëpër hapësirat e kësaj shtëpie. Artisti David Fesl nga Praga ka instaluar forma të imëta e të çuditshme në mure. Vepra e tij pa titull përbëhet prej pesë pjesësh. “Punoj me forma shumë bazike, ka të bëjë me strukturën e ngjyrat. Punoj me materiale të cilat kryesisht janë artificiale dhe disa prej tyre organike, por shumë prej tyre kanë potencial të madh për të qenë të dyja. Vepra ime është shumë minimaliste. Kombinoj materiale të llojeve të ndryshe për të krijuar diçka që ka shumë potencial”, tregon ai. Veprat gjenden nëpër korridoret e shtëpisë dhe autori ka treguar se kjo ka qenë kërkesë e tij për kuratorin Shkololli. “Gjithçka ka shkuar shumë mirë. Në këtë hapësirë kam pesë vepra. I kërkova kuratorit të më ofrojë hapësira që nuk janë si dhoma, por më shumë si korridore. Mund të gjenden vepra edhe në katin sipër në korridor pranë veprave të kolegëve të mi”, tregon artisti Fesl. “Kush është aty?” e Nika Shpan qëndron në këtë hapësirë si ftesë e “shikuesit që të bëhet dëgjues”. Tingujt si ftesë Në rrugën “Marin Barleti” ka zënë vend instalacioni zanor i Tao G.Vhrhovec Sambolec me titull “Tunning in – the neighboorhood” si ftesë që banorët e asaj zone të bashkohen në atmosferën e tingujve. Hamami i Gazi Mehmed Pashës është kthyer në një lloj muzeu që strehon “artefaktet” e Doruntina Bashës. Vepra “And so we lay new stories upon the old”, sikur edhe nga titulli, i vë shtresë funksionit të dikurshëm të Hamamit e si ironi vijnë veprat e thyera copë-copë. Skulpturave estetike të Anita Muçollit u bëhet vend në Hamam, sikurse edhe instalacionit me tekstil të Stephanie Rizajt. Me përfundimin e eksplorimit në ekspozitën e “Autostrada Biennale” nuk mbaron rrugëtimi i edicionit të saj. Përkrah veprave që qëndrojnë të hapura deri më 5 tetor, janë edhe ngjarjet paralele. Më 2 e 3 gusht me “DokuFest” dhe “Kontakt Collection” nga Vjena do të shfaqen filma si dhe sesione bisedash ndërsa në shtator do të vijojë programi edukativ. Kësisoj bën të ditur bashkëthemeluesja e “Autostradës...”, Vatra Abrashi.“Ka shumë programe që organizohen përgjatë këtyre tre muajve. Për shembull, çdo të diel organizohen ditët familjare ku ftohen familjet së bashku me fëmijët për të vizituar veprat. Në anën tjetër çdo të enjte dhe të shtunë do të ketë vizita grupore të udhëhequra nga ekipi i trajnuar i ‘Autostrada Biennale’. Shtatori u dedikohet të gjitha shkollave ku ne do të kemi çdo ditë vizita nga shkollat fillore, nga kopshtet, shkollat e mesme e të universiteteve”, thotë ajo. Më 3 deri 5 tetor vjen një program treditor me bienalet prestigjioze në kuadër të bashkëpunimit me Asociacionin Ndërkombëtar të Bienaleve (IBA), organizatë prestigjioze pjesë e së cilës është edhe bienalja nga Prizreni. “Në mbyllje të Bienales e kemi një program të pasur publik me Bienalen e Stambollit, Bienalen e Berlinit, Bienalen e Lubjanës dhe të gjithë partnerët. Do të jetë hera e parë ardhja e tyre në Kosovën, kështu që ne jemi shumë të lumtur që po i sjellim në Kosovë dhe e bashkorganizojmë një program të pasur publik”, tregon Abrashi. Të shtunën kur qe dita e parë që publiku mundi të vizitojë veprat, është shprehur tejet e kënaqur me pjesëmarrjen dhe jehonën e edicionit të “Autostradës...” edhe për këtë edicion. “Është një interesim shumë i madh, pjesëmarrje shumë e madhe që neve na gëzon jashtëzakonisht që gjithë kjo punë dyvjeçare ka ngjallë interesim të madh. Po pëlqehet ekspozita, veprat e artit, artistët, mënyra sesi ato janë instaluar në hapësira të ndryshme, konteksti që është sjellë. Për ne dita e djeshme ka qenë një ditë shumë e bukur, në anën tjetër edhe entuziaste, emocionuese, për shkak që ka qenë një kulmim i gjithë punës dhe angazhimit tonë si për ne, për ‘Autostrada Biennale’ dhe për kuratorin Erzen Shkololli, si kryqëzim i gjithë punës”, shton ajo. “Autostrada...” pulson fuqishëm në skenën artistike të vendit. I jep zemër artit bashkëkohor. Është puls që me lulëzimin e veprave bashkëkohore, e ngjall trashëgiminë kulturore të qytetit dhe e promovon përtej kufijve. E kufij për “Autostradën...” nuk ka. I thyen përherë ata.